استعداد من چیست؟ چگونه استعداد شغلی و تحصیلی خود را پیدا کنیم؟

سیستم آموزشی تعریف نادرستی از استعداد و استعداد یابی در ذهن ما کاشته است. از دوران مدرسه این موضوع به ما القا می‌شود که اگر بتوانیم نمره خوبی در درس‌های ریاضی، فیزیک و… بگیریم، کودک با استعدادی هستیم، اما اگر نمره خوبی در درس ریاضی نمی‌گیریم، بی‌استعداد هستیم. اهمیتی ندارد که خیلی خوب نقاشی بکشیم یا بازیگر خوبی باشیم، وقتی نمره ریاضی دوازده باشد، با استعداد نیستیم!

در ذهن بسیاری از افراد تعریف استعداد به همان شیوه غلط قدیمی باقی مانده و یک مانع در ذهن آن‌ها ایجاد کرده؛ مانعی که حقیقی نیست، اما واقعا جلوی آن‌ها را برای رسیدن به اهدافشان گرفته است. در این مقاله قصد داریم تعریف درست استعداد را بیان کنیم و به شما آموزش دهیم چطور می‌توانید توانایی و استعداد خود را کشف کنید. اولین نکته این مقاله را همین‌جا بیان می‌کنیم: اهمیتی ندارد چند سال سن دارید، هنوز برای استعداد یابی دیر نیست.

استعداد چیست؟

استعداد مفهومی مبهم است که بسیاری از افراد برای تعریف آن از مفاهیم دیگری چون هوش (IQ)، خلاقیت، مهارت، علاقه، توانایی یادگیری و… کمک می‌گیرند.

مثلا وقتی فردی در تست IQ نمره‌ای بالاتر از ۱۲۰ می‌گیرد، همه به او می‌گویند: وای! تو چقدر با استعدادی! اما واکنش درست برای کسی که IQ بالاتر از ۱۲۰ دارد، این است: تبریک می‌گم! تو واقعا باهوشی. هوش و ذکاوت می‌تواند یکی از عوامل موفقیت باشد، در واقع اگر فقط باهوش باشید، به احتمال ۳ درصد موفق خواهید شد! برای ۹۷ درصد باقیمانده باید از عوامل دیگر موفقیت استفاده کنید. به همین ترتیب می‌توانیم یک به یک بررسی کنیم که استعداد چه چیزهایی نیست، اما بیایید به سوال اصلی پاسخ دهیم: استعداد چیست؟

احتمالا شما هم کارهایی را می‌شناسید که در آن‌ها خیلی خوب هستید و معمولا می‌توانید بهتر از دیگران انجامشان دهید. مثلا من می‌توانم خیلی خوب بنویسم یا فرد دیگری می‌تواند خیلی خوب مذاکره کند. می‌توان گفت استعداد ما همان کارهایی هستند که در انجام آن‌ها عملکرد خوبی داریم، حتی اگر زیاد تمرین نکرده باشیم. طبیعتا من هم می‌توانم مذاکره کنم، چون توانمندی اصلی مورد نیاز برای این کار، یعنی صحبت کردن، را دارم. اما در زمینه مذاکره مستعد نیستم، باید کمی بیشتر از فرد مستعد در این زمینه تمرین کنم تا بتوانم خوب مذاکره کنم و به نتیجه دلخواهم برسم، علاوه بر تمرین برای رسیدن به نتیجه از بهترین کتابهای مذاکره استفاده می کنم.

در کتاب‌ها و مقالات علمی و روانشناسی تعاریف پیچیده بسیاری درباره چیستی استعداد آمده، اما بررسی مفهوم آن به هدف ما از نگارش این مقاله نزدیک‌تر است.

چرا استعداد یابی کودکان بیشتر از بزرگسالان اهمیت دارد؟

این سوال هم از دیگر پارادایم‌های غلطی است که جامعه به باور انسان‌ها القا می‌کند. اگر بزرگسال باشید، به صورت ناخودآگاه فکر می‌کنید دیگر نیازی به کشف استعدادهایتان ندارید؛ زیرا رشته تحصیلی‌تان را انتخاب کرده‌اید یا شغلی دارید و به درآمد رسیده‌اید و در هر صورت مسیرتان از قبل مشخص شده است. اهمیتی ندارد که این مسیر با توانمندی‌ها و استعدادهای شما هم‌راستا باشد یا خیر؛ در هر صورت باید تا انتهای آن پیش بروید.

در مقابل، استعداد یابی کودکان اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا آن‌ها باید در آینده شغلی را پیدا کنند که به آن علاقه دارند یا در رشته‌ای تحصیل کنند که توانایی زیادی در آن دارند. اصلا بچه‌ها لازم است استعدادشان را کشف کنند تا از همان ابتدا مشخص شود که قرار است انیشتین باشند یا پیکاسو! آن‌ها نباید در مسیری خارج از استعدادشان قدم بردارند و اگر در سن پایین نتوانند توانمندی‌هایشان را پیدا کنند، دیگر هیچوقت نمی‌توانند این کار را انجام دهند.

واقعیت این است که استعداد یابی برای هر کسی که هنوز نمی‌داند دقیقا در چه کاری خوب است، اهمیت دارد و مهم نیست که سن او چقدر باشد. اگر از دوران کودکی استعداد فرد کشف شود، می‌تواند در همان راستا آموزش ببیند تا در بزرگسالی، به سطح استادی رسیده باشد و بتواند به اهدافش دست پیدا کند. کشف استعداد در کودکی مزیت‌های بسیاری دارد،‌ اما کشف استعداد در بزرگسالی هم خالی از لطف نیست و باعث می‌شود افراد، زندگی‌ خود را در مسیر درست ادامه دهند.

آیا لزوما همه افراد استعداد تحصیلی دارند؟

با توجه به آنچه در ابتدای مقاله گفتیم، برای استعداد تحصیلی هم تعریف اشتباهی در ذهن ما وجود دارد. البته این تعریف اشتباه، به مرور زمان از بین رفته و مردم جوامع پذیرفته‌اند که هر فردی ممکن است استعداد منحصر به فردی داشته باشد. اما نباید فراموش کنیم که سیستم آموزشی همچنان پر از ایراد است و به همان شیوه سنتی به از بین بردن استعدادها ادامه می‌دهد. پس آنچه که برای استعدادهایتان انجام می‌دهید خارج از چارچوب آموزش و پرورش و حتی آموزش‌های دانشگاهی است.

همه افراد استعداد تحصیلی دارند. می‌دانید که در هر رشته‌ای می‌توان آنقدر یاد گرفت تا به سطح استادی رسید؛ به عنوان مثال من با استعداد نویسندگی می‌توانم در زمینه نگارش، ادبیات، سناریو نویسی، کپی رایتینگ و… تحصیل کنم که هیچکدام از آن‌ها شامل مسائل ریاضی نیستند! پس من فردی با استعداد تحصیلی در زمینه نویسندگی هستم و نیازی ندارم در حل مسائل ریاضی مستعد باشم.

مزیت‌های استعداد یابی شغلی

استعداد در موفقیت تأثیر بسیاری دارد، اما اشتیاق هم مهم است.

تصور کنید فردی استعداد خوانندگی دارد و وارد این شغل شده است. این فرد باید مدتی بدون چشم‌ داشت به کار کردن ادامه دهد تا کم‌کم مخاطبان او را بشناسند. اگر این فرد فقط مستعد باشد، زمانی که بعد از شش ماه شناخته نشود، دلسرد خواهد شد. همچنین اگر استعداد خوانندگی هم نداشته باشد و تنها به این حرفه علاقمند باشد، بعد از شش ماه تصور می‌کند نمی‌تواند خواننده خوبی باشد و به سراغ شغل دیگری می‌رود. اما اگر در کنار استعداد، اشتیاق هم داشته باشد، زمان برایش اهمیتی ندارد. او بدون اینکه به دنبال نتیجه باشد، به ضبط و انتشار آهنگ‌های خوب ادامه می‌دهد و بالاخره مخاطبان او را کشف می‌کنند و به یک خواننده محبوب تبدیل می‌شود.

در ادامه به مهم‌ترین مزیت‌هایی که استعداد یابی شغلی برای شما دارد، اشاره می‌کنیم:

• با فعالیت در راستای استعداد خود،‌ همه چیز را خیلی زود یاد می‌گیرید و نیازی نیست زمان زیادی برای آموزش صرف کنید.
• از کارتان لذت می‌برید و در مسیر درست قرار می‌گیرید.
• می‌توانید کارتان را به بهترین نحو انجام دهید؛ زیرا ذاتا می‌دانید که روش درست چیست و چطور می‌توان به این روش دست پیدا کرد.
• امکان پیشرفت و ترفیع شغلی خواهید داشت،‌ زیرا به عنوان مهره توانمند سازمان شناخته می‌شوید.
• امنیت شغلی دارید و می‌دانید که اگر در یک سازمان کار نکنید، در سازمان دیگر برای شما کار هست و حتی می‌توانید به صورت خویش‌فرما مشغول به کار شوید.

چطور بفهمم استعداد من چیست؟

گاهی اوقات استعداد یابی برای افراد به کاری سخت و چالش‌ برانگیز تبدیل می‌شود. مایه تأسف است که بگویم بسیاری از افراد بدون کشف استعدادهایشان و استفاده از آن‌ها از دنیا می‌روند. برخی از افراد هم تصور اشتباهی درباره استعدادهای خود دارند؛ به عنوان مثال کارمند یک سازمان که سی سال از عمر خود را برای انجام یک کار خاص صرف کرده و در آن ماهر شده، تصور می‌کند در این زمینه استعداد دارد. اما توانمندی او تنها بخاطر تکرار ایجاد شده؛ فراموش نکنید که استعداد در اکثر موارد با اشتیاق همراه است و شما از انجام کاری که در آن مستعد هستید، لذت خواهید برد.

در ادامه به چند راهکار مناسب برای پاسخ به سوال «چطور بفهمم استعداد من چیست؟» اشاره می‌کنیم:

• چه کاری برایتان راحت است و می‌توانید به سادگی آن را انجام دهید؟
• از انجام چه کارهایی لذت می‌برید؟
• آیا در گذشته (دوران کودکی و نوجوانی) از کار خاصی لذت می‌بردید که در سنین بزرگسالی آن را نادیده گرفته باشید؟
• اگر فرصتش را داشتید، انجام چه کاری را امتحان می‌کردید؟
• از نظر اطرافیان شما در انجام چه کاری خوب هستید؟ (این سوال را از افرادی بپرسید که مطمئن هستید شما را تخریب نمی‌کنند)

پاسخ به این پنج سوال احتمالا همان استعداد شماست یا سرنخی از استعدادتان به شما نشان می‌دهد.

استعداد من در چه شغلی است؟

تست‌های استعداد یابی شغلی به شما کمک می‌کنند که کشف کنید چه شغلی برایتان مناسب است. این تست‌ها نه تنها استعداد شما را بررسی می‌کنند، بلکه ویژگی‌های شخصیتی دیگر را هم مورد بررسی قرار می‌دهند و شغلی متناسب با شاخصه‌های مختلف معرفی خواهند کرد.

در ادامه به برخی از بهترین تست‌های استعداد یابی شغلی و شخصیت ‌شناسی اشاره می‌کنیم.

• تست استعداد یابی هالند
• تست هوش چندگانه گاردنر
• تست MBTI
• تست نئو

به کمک تست‌های بالا می‌توانید به سوال «استعداد من در چه شغلی است» پاسخ دهید. البته نتیجه این تست‌ها بدان معنا نیست که شما صرفا در همین شغل‌ها مستعد هستید؛ با ترکیبی از آنچه در قسمت قبل گفتیم و نتیجه این تست‌ها می‌توانید متوجه شوید که در چه شغلی استعداد دارید.

کلام آخر؛ استعداد یک کاتالیزگر است، نه یک بهانه!

استادی داشتم که می‌گفت: شاید من با استعداد نباشم، اما صبور و با اراده‌ام، پس می‌توانم به اهدافم برسم. بسیاری از افراد استعداد را به عنوان یک مانع برای رسیدن به اهدافشان انتخاب کر‌ده‌اند و تنها زمانی از این واژه استفاده می‌کنند که به اطرافیان بگویند: من هیچوقت موفق نمی‌شوم، چون در هیچ زمینه‌ای استعداد ندارم.

شما با استعداد یابی می‌توانید مسیر رسیدن به اهدافتان را هموارتر کنید، سریع‌تر یاد بگیرید و شاید با یک درصد تلاش کم‌تر هم به اهدافتان برسید، اما قرار نیست اگر استعداد دارید، دیگر تلاش نکنید. توانمندی‌های ما هر چه که باشند، با آموزش توسعه داده می‌شوند و می‌توانند به ما در رسیدن به اهدافمان کمک کنند.