چطور ایده پردازی کنیم؟ روش های ایده پردازی و خلاقیت در کسب و کار

ایده‌ها دنیای جذابی را برای ما ساخته‌اند که در آن هیچ چیزی غیرممکن نیست. در دنیای ایده پردازی می‌توان در زمان سفر کرد، ماشین سفر به مریخ داشت و یا زیر دریا زندگی کرد. بسیاری از امکانات امروز ما روزگاری از نظر عوام غیر ممکن به نظر می‌رسیدند. اما افراد ایده پرداز بدون گوش کردن به صحبت‌های عوام، غیرممکن‌ها را ممکن کردند و ما امروز می‌توانیم پرواز کنیم، با سرعت ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت رانندگی کنیم و حتی روی ماه قدم بزنیم!

ایده‌ها همه جا کاربرد دارند؛ آن‌ها می‌توانند به اندازه‌ای بزرگ باشند که دنیا را تغییر دهند یا تنها در سطح یک بیزینس اجرا شوند و یک مشکل مهم را حل کنند. ارائه ایده و انتخاب بهترین ایده‌ها و عملی کردن آن‌ها جزو مهارت‌های مهمی است که مدیران باید با آن آشنا باشند. در این مقاله هم یاد می‌گیرید چگونه برای مسائل سازمانی ایده بدهید و آن‌ها را به روشی خلاقانه حل کنید و هم می‌آموزید که چگونه مهارت ایده پردازی را در خود ارتقا دهید.

ایده پردازی در کسب و کار چیست؟

ایده‌ها معمولا زمانی ظاهر می‌شوند که انسان به چالشی خورده باشد یا بخواهد نیازی را برطرف کند. معمولا وقتی در یک پروسه مشکلی وجود ندارد، توجه ما را جلب نمی‌کند و درباره آن فکر نمی‌کنیم.

اما زمانی که همان پروسه نتیجه همیشگی را نداشته باشد یا بتواند بهتر عمل کند، توجه ما به سمت آن جلب می‌شود و درباره آن فکر می‌کنیم و می‌توانیم ایده پردازی کنیم.

بعد از شناسایی مسئله باید فرایند پردازش ایده را پیاده کرد تا بهترین راهکار برای حل آن پیدا شود.

مراحل ایده پردازی در کسب و کار

1. خلق: نطفه راه حل مسئله در این مرحله بسته می‌شود. در این مرحله باید ایده‌های مختلف را مطرح کرد تا بعدا از میان آن‌ها بهترین ایده انتخاب شود.

2. انتخاب: در این مرحله باید تصمیم بگیریم که کدام ایده می‌تواند بهترین راهکار حل مسئله را به ما ارائه دهد. بهتر است برای انتخاب ابتدا ایده‌های بدی که غیرقابل اجرا هستند را حذف کنیم. بعد از این کار، لیست ایده‌ها محدودتر می‌شود و راحت‌تر می‌توانیم بهترین ایده را انتخاب کنیم. گاهی اوقات به نظر می‌رسد چند ایده برای یک مسئله مناسب هستند، در این صورت می‌توانیم از میان آن‌ها بهترین را انتخاب کنیم یا اینکه با ترکیب همه آن‌ها، یک راهکار مناسب ایجاد کنیم. در رابطه با مهارت حل مسئله اینجا بخوانید.

3. اجرا: مرحله نهایی ایده پردازی در کسب و کار، اجرای آن است. در این مرحله باید بررسی کنید که آیا می‌توانید ایده مورد نظر را پیاده‌سازی کنید یا خیر. اگر پاسخ مثبت است، وارد فرایند عملی کار می‌شوید و اگر پاسخ منفی است، باید به سراغ سایر ایده‌ها بروید.

انواع ایده

ایده پردازان به روش‌های مختلفی کار می‌کنند؛ برخی از آن‌ها ترجیح می‌دهند به صورت فردی برای حل یک مشکل ایده بدهند و برخی دیگر علاقمند به کار تیمی هستند. همین موضوع ایده‌های ارائه شده را به چند دسته مختلف تقسیم می‌کند.

انوع ایده عبارت است از:

• ایده فردی: فرایند ایده پردازی در کسب و کار بر عهده یک نفر (معمولا مدیر) است و بعد از رسیدن به نتیجه نهایی آن را با سایر مسئولین سازمان در میان می‌گذارد.
• ایده تیمی متشکل از اعضای مشخص: یک تیم ایده پرداز تشکیل می‌شود که اعضای آن را کارکنان سازمان یا افرادی که با مجموعه در ارتباط هستند، تشکیل می‌دهند.
• ایده گروهی متشکل از اعضای نامشخص: گروهی از افراد درباره مسئله ایده پردازی می‌کنند و یک نفر به عنوان سرپرست تیم ایده پردازی، ایده‌ها را تحلیل می‌کند و سایر مراحل کار را پیش می‌برد. به عنوان مثال برخی از سازمان‌ها برای حل یک مسئله از مشتریان خود کمک می‌گیرند و با ارائه پرسشنامه به آن‌ها، ایده‌های مشتریان را دریافت می‌کنند و بهترین راهکار را با توجه به این ایده‌ها ارائه می‌دهند.

ارتباط بین ایده پردازی و خلاقیت

ایده پردازی و خلاقیت دو مفهوم در هم تنیده هستند و نمی‌توان آن‌ها را جدا کرد؛ یک فرد ایده پرداز باید با دیدگاهی خلاقانه به مسائل نگاه کند و یک فرد خلاق هم معمولا برای هر مسئله ایده‌ای دارد. البته برخی از افراد با تفکر انتقادی سعی در پیدا کردن ایده‌های اجرایی برای حل یک مشکل دارند؛ ایده‌هایی که با تفکر خلاق به دست می‌آیند، معمولا تفکراتی هستند که تغییرات بزرگی به وجود نمی‌آورند و تنها می‌توانند یک مسئله را به شیوه‌ای ساده حل کنند. آنچه ما به عنوان ایده پردازی و خلاقیت می‌شناسیم با ابتکار، کشف و نوآوری در ارتباط است.

در سازمان‌ها معمولا افرادی که تفکر خلاق دارند، بهترین ایده‌ها را ارائه می‌دهند. آن‌ها افراد کنجکاوی هستند که با اعتماد به نفس هرآنچه در رابطه با توانمندی‌هایشان به ذهنشان می‌رسد را بیان می‌کنند. آن‌ها فرصت‌های پیش رو را می‌بینند و مدام به دنبال راهکارهای جدید هستند.

چگونه ایده پردازی کنیم؟

برای سوال چگونه ایده پردازی کنیم، پاسخ‌های علمی مختلفی وجود دارد. اما به نظر من بهترین پاسخ به این سوال محدود نکردن ذهن است. اگر در ابتدای مسیر ایده دادن و خلاقیت قرار دارید، استفاده از این روش‌ها می‌تواند به تربیت ذهن شما برای ارائه ایده و ایجاد تفاوت در مسیر فکری همیشگی کمک کند. اما اگر فردی ایده پرداز هستید، بهتر است در این زمینه هیچ چارچوبی برای ذهنتان ایجاد نکنید و اجازه دهید آزادانه به هر ایده‌ای فکر کند.

آنچه در ادامه بیان می‌کنیم، برای پاسخ به سوال چگونه ایده پردازی کنیم، است. معمولا افرادی این سوال را می‌پرسند که هنوز به صورت کامل با فرایند پردازش ایده آشنا نشده‌اند و به یک خط فکری در این باره نیاز دارند.

روش اسکمپر (scamper)

این روش یکی از ساده‌ترین تکنیک‌هایی است که برای ایده پردازی استفاده می‌شود. در این روش باید بعد از تعیین مسئله، درباره آن سوال بپرسید. تکنیک اسکمپر موضوع این سوالات را مشخص می‌کند و برای بررسی مسئله از جوانب مختلف کاربرد دارد. هر حرف از واژه SCAMPER به یک نوع پرسش اشاره دارد. در ادامه آن‌ها را توضیح داده‌ایم.

• S (substitute): جایگزین کردن
• C (combine): ترکیب کردن
• A (adapt): وفق دادن
• P (put to another use): کاربردهای دیگر
• E (eliminate): حذف کردن
• R (reserve): برعکس کردن

در حین نوشتن این مقاله چالشی برای من ایجاد شد؛ اینکه نمی‌دانستم با استفاده از تکنیک اسکمپر چطور ایده پردازی کنیم. بنابراین تصمیم گرفتم همین مسئله را با استفاده از تکنیک اسکمپر حل کنم و سوالاتی که در ادامه می‌خوانید را برای خودم مطرح کردم:

• آیا می‌توانم تکنیک دیگری را با این قسمت از مقاله جایگزین کنم؟
• آیا می‌توانم اسکمپر را با روش دیگری ترکیب کنم و مثالی مشترک بین آن‌ها پیدا کنم؟
• آیا می‌توانم بدون اینکه درباره مثال و کمبود اطلاعات در این زمینه صحبت کنم، خودم را با این مسئله وفق بدهم؟
• آیا می‌توانم کاربرد دیگری به جز ایده پردازی برای تکنیک اسکمپر پیدا کنم؟
• آیا می‌توانم بدون اینکه چیزی راجع به اسکمپر بگویم، مقاله را به پایان برسانم؟
• آیا می‌توانم مثالی برای اسکمپر نزنم؟

همین سوالات ساده، ایده ارائه مثال برای تکنیک اسکمپر را در ذهن روشن کرد.

طوفان فکری

طوفان فکری جزو آن دسته از روش‌هایی است که هم به سوال چگونه ایده پردازی کنیم پاسخ می‌دهد و هم برای نوآوری در سازمان بسیار کاربردی است.

بسیاری از سازمان‌ها بهترین ایده‌هایشان را از میان جلسات طوفان فکری بیرون کشیده‌اند. جالب است که گاهی اوقات ایده‌هایی که به عنوان راهکار انتخاب می‌شوند، در ابتدا احمقانه به نظر می‌رسند. اما ایده پرداز برای اینکه طوفان فکری برپا کند این ایده را هم ارائه می‌دهد و دقیقا به هدف می‌زند!

نقشه ذهنی

من جزو آن دسته از افرادی هستم که ذهن پرنده‌ای دارم! مثلا ممکن است در حال سیستم‌سازی برای سازمان باشم و بعد از مدتی به خودم بیایم و ببینم که دارم درباره بازاریابی برای محصولی که هنوز آن را تولید نکرده‌ایم، فکر می‌کنم. این تکنیک ایده پردازی برای افرادی مثل من بسیار کاربردی است و می‌تواند ذهن آن‌ها را روی موضوع متمرکز کند.

در این روش باید یک گراف رسم کنید. مسئله را در یک عبارت کوتاه در مرکز کاغذ یا تخته بنویسید. سپس هر آنچه با نگاه کردن به این عبارت به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کنید و یک فلش هم بین مسئله و عبارت جدید، بکشید. مثلا اگر مسئله «کمبود بودجه» باشد، این عبارت اولین چیزهایی هستند که به ذهن می‌رسند: «کاهش هزینه‌ها»، «تعدیل نیرو»، «تعطیلی برخی از خطوط تولید» و… . اهمیتی ندارد که آنچه می‌نویسید، اجرایی می‌شود یا خیر. همه چیز را یادداشت کنید. در مراحل بعدی باید گراف را توسعه دهید، یعنی به سراغ هرآنچه در مرحله اول نوشتید، بروید و همین فرایند را دوباره تکرار کنید. مثلا آنچه با دیدن عبارت «کاهش هزینه‌ها» به ذهن می‌رسد، عبارت است از: «استفاده از مواد اولیه ارزان»، «کاهش ساعت کاری»، «کم کردن هزینه بسته‌بندی» و…
بعد از تکمیل گراف می‌توانید ایده‌های حل مسئله را از درون آن بیرون بکشید.

استوری بورد

استوری بورد دقیقا همان چیزی است که در صنعت سینما استفاده می‌شود. در این روش، هر آنچه مدیر درباره حل مسئله می‌داند را روی کارت‌های مختلف یادداشت می‌کند و آن را روی یک تخته می‌چسباند. با این کار می‌تواند آنچه در ذهن دارد را به کارکنان انتقال دهد. ایده پردازی به کمک استوری برد برای افرادی که به صورت تیمی کار می‌کنند، راهکار مناسبی است.

در یک استوری بورد شما اطلاعات کاملی درباره مسئله جمع آوری می‌کنید و همه آن‌ها را همزمان در مقابل چشمان تیم ایده پرداز قرار می‌دهید. در نتیجه ذهن آن‌ها می‌تواند در لحظه مسئله را از ابعاد مختلف بررسی کند و ایده‌هایی که برای حل آن کاربردی هستند را بیابد.

دنبال کردن «ای کاش‌ها»

• ای کاش می‌توانستیم مانند پرنده‌ها پرواز کنیم.
• ای کاش می‌توانستیم از راه دور با یکدیگر ارتباط برقرار کنیم.
• ای کاش می‌توانستیم به جای نوشتن با دست، با فشار دادن دکمه تایپ کنیم.
• ای کاش می‌توانستیم بدون سیم تلفن بزنیم.
• ای کاش… .

با این مثال‌ها احتمالا به خوبی متوجه شدید که چرا دنبال کردن ای کاش‌ها می‌تواند یکی از بهترین پاسخ‌ها برای سوال چطور ایده پردازی کنیم، باشد. خیلی وقت‌ها در پس ای کاش‌ها، ایده‌هایی به شدت خلاقانه نهفته است که تنها به یک فرد مشاهده‌گر برای پیدا کردن آن‌ها نیاز دارد.

با کفش دیگران راه بروید

این روش به صورت ویژه برای ایده پردازی در کسب و کار کاربرد دارد؛ زیرا هر بیزینسی برای موفقیت به رضایت مشتریانش نیاز دارد و برای جلب رضایت آن‌ها، باید نیازشان را پیدا کند. در هر مسئله، افرادی وجود دارند که به صورت مستقیم با آن درگیر هستند. بهتر است این افراد هنگام ارائه ایده و پیدا کردن راه حل در جلسه حضور داشته باشند. اگر این امکان وجود ندارد، شما سعی کنید خودتان را به جای آن‌ها قرار دهید.

جالب است بدانید که برخی از مدیران برای استفاده بهتر از این راه حل، از روش نقش بازی کردن استفاده می‌کنند. به عنوان مثال در یک جلسه طوفان فکری، نقش یک مشتری ناراضی را بازی می‌کنند و از تیم حاضر در جلسه می‌خواهند به دنبال ایده‌هایی باشند که به کمک آن رضایت این فرد جلب شود.

تکنیک های ایده پردازی چیست؟

در قسمت‌های قبل، درباره اینکه چگونه ایده پردازی کنیم، صحبت شد. در این قسمت قصد داریم با توضیح چند تکنیک، به شما بگوییم چگونه می‌توانید یک فرد ایده پرداز باشید. فردی که نیاز به چارچوب‌ها و روش‌هایی که در قسمت قبل گفتیم، ندارد و می‌تواند برای هر مسئله‌ای آزادانه ایده بدهد. در ادامه بهترین تکنیک های ایده پردازی را می‌خوانید.

دفترچه ایده داشته باشید

این موضوع را یکی از اساتیدم به من یاد داد. او گفت همیشه دفترچه کوچکی همراهت داشته باشد و هر ایده‌ای که به ذهنت رسید را بنویس؛ حتی اگر ایده‌ات به اندازه پرواز یک ماهی احمقانه بود، باز هم آن را بنویس!

ایده‌ها مثل جرقه هستند و برای یک لحظه از ذهن عبور می‌کنند. احتمالا شما هم تجربه این موضوع را دارید که در یک لحظه ایده خوبی به ذهنتان رسیده و آن را یادداشت نکرده‌اید، اما به خودتان گفته‌اید که شب حتما باید به این ایده فکر کنید. اما نهایت چیزی که شب در خاطرتان مانده این است که چند ساعت قبل یک ایده خوب به ذهنتان رسیده بود که اکنون نمی‌دانید چیست! پس همه چیز را در لحظه بنویسید تا فراموش نکنید.

هم‌ایده داشته باشید!

هم‌ایده نامی است که من اختراع کرده‌ام و به کسی می‌گویم که آزادانه می‌توانم با او درباره ایده‌هایم صحبت کنم و به همراه او ایده پردازی کنم. زمانی که با شخص دیگری درباره ایده‌هایتان صحبت می‌کنید، می‌توانید به کمک او ایده‌ها را توسعه دهید، نقاط ضعفش را برطرف کنید و برای عملی کردن آ‌ن‌ها برنامه بریزید.

تجربه های جدید

در مسیرهای همیشگی معمولا نمی‌توانید یک چیز تازه پیدا کنید. زمانی که مدام ذهن خود را در معرض تجربه‌های جدید قرار دهید، کم‌کم به متفاوت فکر کردن عادت می‌کند. در نتیجه ذهن شما از چارچوب‌های همیشگی خارج می‌شود و می‌تواند بیش از پیش ایده پردازی کند.

تجربه‌های جدید لزوما به معنی انجام کارهای بزرگ نیست؛ می‌توانید در کارهای روزمره خودتان هم تجربه جدید خلق کنید. به رستوران بروید و چیزی خلاف آنچه همیشه سفارش می‌دادید، بخورید. یا اینکه در صورت امکان به جای کار کردن با سیستم خودتان، یک روز از یک سیستم دیگر استفاده کنید. این موارد نیز تجربه‌های جدیدی هستند که ذهن شما را به تفکر خلاق و ایده پردازی عادت می‌دهند.

مطالعه و مشاهده

هرچه اطلاعات بیشتری داشته باشید، می‌توانید ایده‌های بهتری ارائه دهید. نکته‌ای که در این زمینه اهمیت بسیاری دارد این است که کم دانستن تله بسیار خطرناکی است که برخی افراد را به دام می‌اندازد. این افراد تصور می‌کنند همه چیز را می‌دانند و باید دقیقا مطابق با دانسته‌هایشان عمل کنند. در نتیجه هیچ خلاقیتی از خود نشان نمی‌دهند و در یک مسیر شناخته شده، حرکت می‌کنند.

مطالعه کتاب، تماشای فیلم، خواندن مقالات آخرین بروزرسانی‌ها در حوزه کاری خودتان و حتی مشاهده محتواهای متفرقه مفید، می‌تواند شما را به یک فرد ایده پرداز تبدیل کند؛ البته به شرطی که بدون تفکر از آن‌ها عبور نکنید و به آنچه می‌توانند به شما بدهند هم بیندیشید.

ذهنتان را تغذیه کنید

یک ذهن خسته هیچوقت نمی‌تواند به اندازه ذهنی که تغذیه می‌شود و استراحت دارد، خلاقیت داشته باشد. بخشی از توانمندی ذهن شما به تغذیه و سلامت جسمانی‌تان بازمی‌گردد. پس تغذیه سالم و ورزش را فراموش نکنید. جالب است بدانید که بسیاری از افراد مشهور می‌گویند عادت دارند هنگام فکر کردن و ایده پردازی ورزش کنند یا دست کم قدم بزنند.

مدیتیشن، گوش کردن به موسیقی، استراحت، تفریح و پاکسازی ذهنی از جمله اقدامات دیگری است که می‌توان برای تغذیه ذهن و افزایش خلاقیت آن انجام داد.

رویاپردازی کنید

منظور من از تکنیک های ایده پردازی این نیست که تمام زمان روز خود را از آن‌ها استفاده کنید تا بالاخره بتوانید به یک فرد ایده پرداز تبدیل شوید. به عنوان مثال برای رویاپردازی تنها کافی است چند دقیقه از زمان خود را به تجسم رویاهایتان اختصاص دهید یا حتی به شکلی ایده آل گرایانه به راهکارهای محال یک مسئله فکر کنید. این کار هم ذهن شما را آماده می‌کند و هم می‌تواند زمینه‌ساز ارائه ایده‌های مناسب برای یک مسئله باشد.

چند نکته مهم درباره روش های ایده پردازی

تا اینجای کار هرآنچه درباره روش های ایده پردازی و تکنیک‌ها لازم بود، بیان شد. توجه به جزئیاتی که درباره تکنیک‌ها و روش‌ها وجود دارد، به شما کمک می‌کند نتیجه بهتری بگیرید و بتوانید ایده‌های عملی و خلاقانه ارائه دهید.

در ادامه به چند نکته جزئی در زمینه روش های ایده پردازی اشاره می‌کنیم.

• برای ایده پردازی خود را تحت فشار قرار ندهید. قرار نیست مانند ای کیوسان، ظرف چند دقیقه بهترین ایده برای یک مسئله را پیدا کنید. معمولا ایده‌ها خودشان هنگام انجام کارهای روزمره پیدا می‌شوند؛ پس رها کنید و به زندگی عادی خود ادامه دهید.
• بسیاری از ایده‌های خلاقانه هنگام شکستن عادت‌ها و تابوهای همیشگی پیدا می‌شوند.
• هر ایده‌ای ارزش بررسی و امتحان کردن دارد.
• ایده پردازی لزوما به معنی خلق یک چیز جدید نیست. ایجاد تغییر و بهبود آنچه اکنون وجود دارد نیز می‌تواند یک ایده باشد.
• ذهن خود را به مطرح کردن پرسش عادت دهید. ایده‌ها معمولا برای پاسخ دادن به یک سوال مطرح می‌شوند.
• به هیچ چیز اطمینان نداشته باشید. شک باعث فکر کردن درباره یک موضوع و اجرای روش های ایده پردازی درمورد آن می‌شود. فراموش نکنید هیچ چیز در این جهان قطعی نیست مگر پرداخت اقساط بانکی و مرگ!

کلام آخر: ایده پردازی در کارآفرینی اولین گام برای خلق است

کارآفرین‌های خلاق بخاطر ایده پردازی در کارآفرینی می‌توانند کسب و کارهای موفقی راه‌اندازی کنند. برای آشنایی کامل با اینکه کارآفرینی چیست مقاله دیگر دکامی زا مطالعه نمایید. بسیاری از افراد موفق با اجرایی کردن یک ایده ساده‌ای که تا پیش از آن نمونه مشابهی نداشته، توانسته‌اند یک کسب و کار پر رونق تأسیس کنند و درآمدهای زیاد بسازند. البته این بدان معنا نیست که آن‌ها یک روز روی صندلی خود نشسته‌اند، ایده پیدا کرده‌اند و با اجرای آن به درآمد رسیده‌اند. آن‌ها نیز ایده‌های ناموفق زیادی داشته‌اند، تجربه کسب کرده‌اند تا در نهایت توانسته‌اند یک ایده موفق را اجرا کنند.

سازمان‌های ایرانی معمولا درگیر یک روتین مشخص هستند و هیچ خلاقیتی در روند کاری خود ارائه نمی‌دهد و در دراز مدت مشکلاتی چون عدم رشد و بروزرسانی ایجاد می‌شود. البته این موضوع یک مزیت مهم برای افراد ایده پرداز ایجاد کرده است؛ آن‌ها یک بازار بی‌رقیب پیش روی خود دارند و با پیدا کردن ایده‌ و ایجاد ارزش‌های جدید، می‌توانند در رقابت پیروز شوند.